قسم درفقه وحقوق صفحه 108-111
فصل هفتم :آثار قسم ] 108[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
همچنين پيامبرفرموده است : « لاَن يلجَّ احدكم بيمينه في اهله آثم له عندالله من ان يعطي كفارته التي افترض الله عليه» (1) كسي كه سوگندي يادكرده است به جاي آنكه كفاره اي كه خداوند براي آن مقرر فرموده بپردازد، اصرار برآن ورزد و با اهل خود لجاجت ورزد و (بدين وسيله درصدد آزار واذيت باشد) نزد خداوند گناهكارتر ازآنست كه كفاره اي كه خداوند برآن آن مقرر فرموده بپردازد0
تمامي علما اجماع دارند بر اينكه هر گاه كسي قسمي ياد كند در صورت عدم بِرّ در آن بايد كفاره آنرا بپردازد.خداوند كفاره قسم را سه چيز قرار داد ه است كه عبارتند از :
1- اطعام ده نفر فقير 2- كسوت ده نفر فقير 3- تحرير رقبه 0 در صورت عدم توانايي آنها سه روز روزه را مقرر فرموده است 0
در اينكه كفاره در موارد بالا تخييري است يعني حانث هر كدام از سه موردي را كه قادر به انجام آن مي باشد مي تواند بعنوان كفاره سوگندش قرار دهد اختلافي نيست 0(2)
ابن عربي مي گويد در مورد پرداخت نوع كفاره بايد شرايط را در نظر گرفت 0 مثلاً وقتي كه شرايط بصورتي است كه احتياج ونياز به طعام بيشتر است در اينصورت اطعام افضل است هم چنين در مورد ساير موارد 0
كيفيت طعام : امام ابوحنيفه مي گويد در مورد اطعام هم مي تواند ده نفر را نهار وشام اطعام دهد وهم مي تواند آنچه كه مقرر است بپردازد، به آنها اعطا كند 0امام شافعي مي گويد كه بايد طعام را به آنها تمليك كرد تا خودشان آنرا صرف كنند 0 امام مالك هم ميگويد كه بايد نهار وشام را به آنها بدهد و نمي تواند طعام را به خود آنها واگذار كند (3 )
از حضرت علي (ع ) روايت شده است كه اطعام دو نفر مسكين در يك وعده كفايت نمي كند0 مثلاً فقط نهار ، يا فقط شام، بلكه بايد هم نهار وهم شام ، ده نفر را اطعام كند .(4)
---------------------------------
1- البخاري،صحيح بخاري ، 6/2344النيسابوري القشيري، صحيح مسلم 3/1376- سنن ابن ماجه ،كتاب كفارات-البيهقي، سنن بيهقي الكبري 20/32
2- القرطبي، تفسير قرطبي 6 /276
3- الجصاص، مختصر اختلاف العلما 31/338
4-تفسير قرطبي 6/277
فصل هفتم :آثار قسم ] 109[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در كفاره نمي تواند شخص ثروتمند يا خويشاوند واجب النفقه را اطعام داد0 (1 )
در كفاره بايد حد اوسط آنچه را كه براي خانواده هزينه مي كند بپردازد0 بنظر مي رسد كه متوسط هم از جهت كيفيت وهم از جهت كمّيت باشد 0 وآنچه كه بين حداكثر وحداقل مخارج طعام يك خانواده است مي تواند حد اوسط آن باشد 0 واين هم به ا قتضاي احوا ل وشرايط هر كس متفاوت است واين همان چيزي است كه ابن عباس گفته است0كه گاهي شخصـــي خانواده اش را به مقدار وكيفيت خوبي تغذيه مي دهد وگاهي هم به مقدار وكيفيت نامطلوبي اطعام مي دهد تا آيه« من اوسط ماتطعمون اهليكم » نازل شد 0 (2 ) پرداخت كفاره به يكنفر مسكين جايزنيست 0ملاك پرداخت كفاره زمان تكفير آن است نه حنث آن0 ( 3 )
امام شافعي وابور ثور گويند كفاره از رأس ا لمال است اگر شخصي بميرد 0 اما امام ابوحنيفه و امام ما لك گويند از ثلث مال ميّت است 0 (4 )
اگر شخص پنج نفر را اطعام دهد پنج نفر را پوشاك دهد بجاي كفاره قسم در اين صورت ابو ثور و امام ابو حنيفه گويند كه مجزي كفاره واقع مي شود 0 اما امام مالك و امام شافعي گويند كه نمي تواند ومجزي كفاره هم واقع نمي شود 0 اگر ده نفر مسكين را براي كفاره دوقسم با مقدار مقرر در مورد دو كفاره اطعام دهد مالك وابو ثور و امام ابو حنيفه گويند فقط مجزي يك كفاره محسوب مي شود 0 ولي امام شافعي گويد مجزي هر دو كفاره محسوب مي شود 0
امام ابوحنيفه مي گويد كه قيمت ها در اطعام وكسوت كفايت مي كند ولي امام مالك و امام شافعي گويند كفايت نمي كند بلكه بايد خود اطعام وكسوت صورت گيرد . (5)
---------------------------------
1- و2و3 تفسير قرطبي 6 /276 و277
4- مختصر اختلاف العما 3 / 238 به بعد- تفسير قرطبي 6/281
5- مختصر اختلاف العلما 3 /238 به بعد
فصل هفتم :آثار قسم ] 110[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تقديم وتأخر كفاره قبل از حنث :
امام ابو حنيفه مي گويد كه كفاره قبل از حنث در ست نيست . جمهور فقها گويند كه درست است جز اينكه امام شافعي گويد كه در روزه گرفتن تقديم كفاره قبل از حنث درست نيست ولي در ساير موارد درست است 0 (1 )
در صور ت قادر نبودن بر موارد سه گانه يعني اطعام وكسوت وعتق رقبه مي تواند سه روز روزه بگيرد0اين عدم استطاعت خواه ذاتي باشد وخواه بخاطر عارضه اي حادث شود0 مثل دسترسي نداشتن به مال خود 0 در روزه ابوحنيفه وابن مسعود وثوري ومالك وشافعي هم در يكي از نظرات خود معتقدند كه بايد سه روز روزه پشت سرهم و بدون فاصله انجام شود0 ولي امام ما لك و امام شافعي هم در يكي ازدو نظرش ميگويند در صورت تفريق بين ايام روزه هم اشكا لي ندارد 0 اگر در يكي از آن سه روز از روي فراموشي روزة خود را افطار كرد شافعي گويد كه قضا ندارد ولي امام مالك مي گويد بايد قضاي آنرا بگيرد 0 (2 )
كفاره قسمي كه در آن قطيعه رحم باشد آنست كه آن را انجام ندهد « من حلف علي يمين فيها قطيعة رحم فكفارتها أن لا يقيم عليها » (3 )
اماميه گويند كه در قسم به برائت از خدا ورسول وائمه بايد كفار ظهار داد در صورت عجز از آن، كفاره يمين را بايد بدهد 0همچنين در سينه چاك كردن ويا برسر وصورت خود زدن در مرگ بستگان كفاره يمين دارد0 (4 )
در نذر معصيت، امام مالك وشافعي وجمهور علما گويند كفاره ندارد ولي امام ابو حنيفه وثوري و امام احمد گويند كفاره دارد0 (5)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- الجصاص ،مختصر اختلاف العلما 2/ 2238 –
2- تفسير قرطبي 6/275 – ابي حفص ،عمر ،الغرة المنيفه – 1 / 186
3- الطبراني، معجم الا وسط 5 / 153
4- تحرير الروضه في شرح للمعه كتاب كفارات
5 -العظيم آبادي،ابوطيب محمد شمس ، عون المعبود، 9/ 82
فصل هفتم :آثار قسم ] 111[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
7-2- اثر قسم در حقوق:
قسم در قضا بعنوان يكي از ادله اثبات دعوي بكار مي رود و قاطع دعواست چنانكه ماده (1331) ق.م تصريح مي نمايد «قسم قاطع دعواست و هيچ گونه اظهارنظري كه منافي با قسم باشد از طرف پذيرفته نمي شود » سوگند خورنده گاهي مدعي است در اينصورت باقسم او حق او اثبات مي شود ، مثل قسامه كه با سوگند پنجاه نفر از اولياي دم حق قصاص ياديه براي آنها اثبات مي شود 0 ويا در دعاوي بر اموال با يك شاهد واحد به ضميمه سوگند مدعي ،حق مد عي با سوگند اوثابت مي شود و گاهي هم منكر است و بر برائت خود قسم ياد مي كند و گاهي هم بعنوان شاهد براي صدق گفته خود سوگند ياد مي كند همانگونه كه در قانون آئين دادرسي كيفري در ماده (1530 )به اين امر هم اشاره شده است 0
قسم در حدود شرعي معمول نيست وجز در سرقت كه آنهم فقط نسبت به جنبه حق الناسي آن ، سوگند منشأ اثر هست ولي حد بآن سوگند ثابت نخواهد شد0ماده (280 ) قانون آئين دادرسي مدني به اين امر اذعان دارد 0
تكذيب سوگند اثر آنرا از بين مي برد درصورت كذب سوگند از طرف سوگند خورنده عمل اويك نوع جرم تلقي مي شود و علاوه بر ابطال حقي كه بوسيله سوگند دروغ براي او ايجاد شده سزاوار مجازات هم از اين بابت خواهد شد0
در قانون مجازات اسلامي ماده ( 649 ) در مورد سوگند دروغ چنين آمده است 0 « هر كس در دعواي حقوقي يا جزائي كه قسم متو جه او شده باشد ، سوگند دروغ ياد كند به شش ماه تا درسال حبس محكوم خواهد شد 0»(1)
---------------------------------
1- قانون آئين دادرسي كيفري داد گاههاي عمومي انقلاب مصوب 1379 - قانون آئين دادرسي مدني مصوب 21 فر وردين ماه 1379- قانون مجازات اسلامي مصوب1379 -حقوق مدني دكتر سيد حسن امامي ،ج6
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
همچنين پيامبرفرموده است : « لاَن يلجَّ احدكم بيمينه في اهله آثم له عندالله من ان يعطي كفارته التي افترض الله عليه» (1) كسي كه سوگندي يادكرده است به جاي آنكه كفاره اي كه خداوند براي آن مقرر فرموده بپردازد، اصرار برآن ورزد و با اهل خود لجاجت ورزد و (بدين وسيله درصدد آزار واذيت باشد) نزد خداوند گناهكارتر ازآنست كه كفاره اي كه خداوند برآن آن مقرر فرموده بپردازد0
تمامي علما اجماع دارند بر اينكه هر گاه كسي قسمي ياد كند در صورت عدم بِرّ در آن بايد كفاره آنرا بپردازد.خداوند كفاره قسم را سه چيز قرار داد ه است كه عبارتند از :
1- اطعام ده نفر فقير 2- كسوت ده نفر فقير 3- تحرير رقبه 0 در صورت عدم توانايي آنها سه روز روزه را مقرر فرموده است 0
در اينكه كفاره در موارد بالا تخييري است يعني حانث هر كدام از سه موردي را كه قادر به انجام آن مي باشد مي تواند بعنوان كفاره سوگندش قرار دهد اختلافي نيست 0(2)
ابن عربي مي گويد در مورد پرداخت نوع كفاره بايد شرايط را در نظر گرفت 0 مثلاً وقتي كه شرايط بصورتي است كه احتياج ونياز به طعام بيشتر است در اينصورت اطعام افضل است هم چنين در مورد ساير موارد 0
كيفيت طعام : امام ابوحنيفه مي گويد در مورد اطعام هم مي تواند ده نفر را نهار وشام اطعام دهد وهم مي تواند آنچه كه مقرر است بپردازد، به آنها اعطا كند 0امام شافعي مي گويد كه بايد طعام را به آنها تمليك كرد تا خودشان آنرا صرف كنند 0 امام مالك هم ميگويد كه بايد نهار وشام را به آنها بدهد و نمي تواند طعام را به خود آنها واگذار كند (3 )
از حضرت علي (ع ) روايت شده است كه اطعام دو نفر مسكين در يك وعده كفايت نمي كند0 مثلاً فقط نهار ، يا فقط شام، بلكه بايد هم نهار وهم شام ، ده نفر را اطعام كند .(4)
---------------------------------
1- البخاري،صحيح بخاري ، 6/2344النيسابوري القشيري، صحيح مسلم 3/1376- سنن ابن ماجه ،كتاب كفارات-البيهقي، سنن بيهقي الكبري 20/32
2- القرطبي، تفسير قرطبي 6 /276
3- الجصاص، مختصر اختلاف العلما 31/338
4-تفسير قرطبي 6/277
فصل هفتم :آثار قسم ] 109[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در كفاره نمي تواند شخص ثروتمند يا خويشاوند واجب النفقه را اطعام داد0 (1 )
در كفاره بايد حد اوسط آنچه را كه براي خانواده هزينه مي كند بپردازد0 بنظر مي رسد كه متوسط هم از جهت كيفيت وهم از جهت كمّيت باشد 0 وآنچه كه بين حداكثر وحداقل مخارج طعام يك خانواده است مي تواند حد اوسط آن باشد 0 واين هم به ا قتضاي احوا ل وشرايط هر كس متفاوت است واين همان چيزي است كه ابن عباس گفته است0كه گاهي شخصـــي خانواده اش را به مقدار وكيفيت خوبي تغذيه مي دهد وگاهي هم به مقدار وكيفيت نامطلوبي اطعام مي دهد تا آيه« من اوسط ماتطعمون اهليكم » نازل شد 0 (2 ) پرداخت كفاره به يكنفر مسكين جايزنيست 0ملاك پرداخت كفاره زمان تكفير آن است نه حنث آن0 ( 3 )
امام شافعي وابور ثور گويند كفاره از رأس ا لمال است اگر شخصي بميرد 0 اما امام ابوحنيفه و امام ما لك گويند از ثلث مال ميّت است 0 (4 )
اگر شخص پنج نفر را اطعام دهد پنج نفر را پوشاك دهد بجاي كفاره قسم در اين صورت ابو ثور و امام ابو حنيفه گويند كه مجزي كفاره واقع مي شود 0 اما امام مالك و امام شافعي گويند كه نمي تواند ومجزي كفاره هم واقع نمي شود 0 اگر ده نفر مسكين را براي كفاره دوقسم با مقدار مقرر در مورد دو كفاره اطعام دهد مالك وابو ثور و امام ابو حنيفه گويند فقط مجزي يك كفاره محسوب مي شود 0 ولي امام شافعي گويد مجزي هر دو كفاره محسوب مي شود 0
امام ابوحنيفه مي گويد كه قيمت ها در اطعام وكسوت كفايت مي كند ولي امام مالك و امام شافعي گويند كفايت نمي كند بلكه بايد خود اطعام وكسوت صورت گيرد . (5)
---------------------------------
1- و2و3 تفسير قرطبي 6 /276 و277
4- مختصر اختلاف العما 3 / 238 به بعد- تفسير قرطبي 6/281
5- مختصر اختلاف العلما 3 /238 به بعد
فصل هفتم :آثار قسم ] 110[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
تقديم وتأخر كفاره قبل از حنث :
امام ابو حنيفه مي گويد كه كفاره قبل از حنث در ست نيست . جمهور فقها گويند كه درست است جز اينكه امام شافعي گويد كه در روزه گرفتن تقديم كفاره قبل از حنث درست نيست ولي در ساير موارد درست است 0 (1 )
در صور ت قادر نبودن بر موارد سه گانه يعني اطعام وكسوت وعتق رقبه مي تواند سه روز روزه بگيرد0اين عدم استطاعت خواه ذاتي باشد وخواه بخاطر عارضه اي حادث شود0 مثل دسترسي نداشتن به مال خود 0 در روزه ابوحنيفه وابن مسعود وثوري ومالك وشافعي هم در يكي از نظرات خود معتقدند كه بايد سه روز روزه پشت سرهم و بدون فاصله انجام شود0 ولي امام ما لك و امام شافعي هم در يكي ازدو نظرش ميگويند در صورت تفريق بين ايام روزه هم اشكا لي ندارد 0 اگر در يكي از آن سه روز از روي فراموشي روزة خود را افطار كرد شافعي گويد كه قضا ندارد ولي امام مالك مي گويد بايد قضاي آنرا بگيرد 0 (2 )
كفاره قسمي كه در آن قطيعه رحم باشد آنست كه آن را انجام ندهد « من حلف علي يمين فيها قطيعة رحم فكفارتها أن لا يقيم عليها » (3 )
اماميه گويند كه در قسم به برائت از خدا ورسول وائمه بايد كفار ظهار داد در صورت عجز از آن، كفاره يمين را بايد بدهد 0همچنين در سينه چاك كردن ويا برسر وصورت خود زدن در مرگ بستگان كفاره يمين دارد0 (4 )
در نذر معصيت، امام مالك وشافعي وجمهور علما گويند كفاره ندارد ولي امام ابو حنيفه وثوري و امام احمد گويند كفاره دارد0 (5)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- الجصاص ،مختصر اختلاف العلما 2/ 2238 –
2- تفسير قرطبي 6/275 – ابي حفص ،عمر ،الغرة المنيفه – 1 / 186
3- الطبراني، معجم الا وسط 5 / 153
4- تحرير الروضه في شرح للمعه كتاب كفارات
5 -العظيم آبادي،ابوطيب محمد شمس ، عون المعبود، 9/ 82
فصل هفتم :آثار قسم ] 111[
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
7-2- اثر قسم در حقوق:
قسم در قضا بعنوان يكي از ادله اثبات دعوي بكار مي رود و قاطع دعواست چنانكه ماده (1331) ق.م تصريح مي نمايد «قسم قاطع دعواست و هيچ گونه اظهارنظري كه منافي با قسم باشد از طرف پذيرفته نمي شود » سوگند خورنده گاهي مدعي است در اينصورت باقسم او حق او اثبات مي شود ، مثل قسامه كه با سوگند پنجاه نفر از اولياي دم حق قصاص ياديه براي آنها اثبات مي شود 0 ويا در دعاوي بر اموال با يك شاهد واحد به ضميمه سوگند مدعي ،حق مد عي با سوگند اوثابت مي شود و گاهي هم منكر است و بر برائت خود قسم ياد مي كند و گاهي هم بعنوان شاهد براي صدق گفته خود سوگند ياد مي كند همانگونه كه در قانون آئين دادرسي كيفري در ماده (1530 )به اين امر هم اشاره شده است 0
قسم در حدود شرعي معمول نيست وجز در سرقت كه آنهم فقط نسبت به جنبه حق الناسي آن ، سوگند منشأ اثر هست ولي حد بآن سوگند ثابت نخواهد شد0ماده (280 ) قانون آئين دادرسي مدني به اين امر اذعان دارد 0
تكذيب سوگند اثر آنرا از بين مي برد درصورت كذب سوگند از طرف سوگند خورنده عمل اويك نوع جرم تلقي مي شود و علاوه بر ابطال حقي كه بوسيله سوگند دروغ براي او ايجاد شده سزاوار مجازات هم از اين بابت خواهد شد0
در قانون مجازات اسلامي ماده ( 649 ) در مورد سوگند دروغ چنين آمده است 0 « هر كس در دعواي حقوقي يا جزائي كه قسم متو جه او شده باشد ، سوگند دروغ ياد كند به شش ماه تا درسال حبس محكوم خواهد شد 0»(1)
---------------------------------
1- قانون آئين دادرسي كيفري داد گاههاي عمومي انقلاب مصوب 1379 - قانون آئين دادرسي مدني مصوب 21 فر وردين ماه 1379- قانون مجازات اسلامي مصوب1379 -حقوق مدني دكتر سيد حسن امامي ،ج6
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی